Μεταναστευτική κρίση στο Κονγκό, New York Times 27/10/2008 kai Financial Times 2/11/2008

Η παραπάνω φωτογραφία δημοσιεύτηκε ηλεκτρονικά από την εφημερίδα New York Times και παρουσιάζει τη φυγή προσφύγων από τη Kimumba -βρίσκεται βόρεια από τη Γκόμα καθώς εκεί συνέβησαν εμφύλιες διαμάχες μεταξύ κυβερνητικών στρατευμάτων και ανταρτών. Η εφημερίδα, εστιάζει στις συγκρούσεις των κυβερνητικών στρατευμάτων με τα στρατεύματά του στρατηγού Nkunda ο οποίος ισχυρίζεται πως πολεμάει για τη προστασία της φυλής Tutsi μετά τη περίφημη σφαγή της Ρουάντας το 1994 όπου σφαγιάστηκαν από τη πλειονότητα της φυλής Χούτου. Οι Τούτσι κατάγονται από τη Ρουάντα και από το Κονγκό, και έτσι ο στρατηγός χρησιμοποιεί τη πρόφαση πως πολεμά για τη προστασία της φυλής καταδιώκοντας αντάρτες της φυλής Χούτου οι οποίοι είχαν καταφύγει στα εδάφη του Κονγκό μετά τη σφαγή. Έτσι, λοιπόν η εφημερίδα αποδίδει τη κατάσταση των προσφύγων ως αποκλειστική συνέπεια των εμφυλίων διαμαχών μεταξύ των φυλών- με αυτόν τον τρόπο θα λέγαμε παρουσιάζεται το στερεότυπο του άλλου, που συνδέεται με εκείνου του άγριου, του απολίτιστου, του πολεμοχαρή που αδυνατεί να λήξει αυτές τις αιματηρές διαμάχες με πολιτισμένο τρόπο και καταφεύγει σε αγριότητες προκαλώντας τέτοιες συνέπειες- μετακίνηση πληθυσμών , πρόσφυγες που δεν έχουν που να πάνε.
Η εικόνα που παρουσιάστηκε στην ηλεκτρονική εφημερίδα αλλά και οι παραπάνω, απεικονίζουν ανθρώπους, παιδιά, γυναίκες ,αμάχους πληθυσμούς οι οποίοι μέσα στον εμφύλιο σπαραγμό αναγκάστηκαν να μετακινηθούν και να βιώσουν τη προσφυγιά στον ίδιο τους τον τόπο. Οι άνθρωποι αυτοί παρουσιάζονται σαν να μην ανήκουν πουθενά, σαν έρμαια και άβουλα θύματα της αγριότητας των βαρβάρων . Δυστυχώς, όσο και αν μας θλίβει, αυτή είναι η πραγματικότητα όπως απεικονίζεται στις φωτογραφίες μέσα από τα τρομαγμένα, χωρίς ελπίδα βλέμματα που φαίνεται να αναζητούν μάταια μια σωτηρία. Η φωτογραφία προσδίδει στο θέμα της εφημερίδας συγκινησιακή φόρτιση και προκαλεί το μάτι του αναγνώστη να διαβάσει το υπόλοιπο άρθρο, θα λέγαμε χρησιμοποιεί την ηδονοβλεπτική τάση του αναγνώστη προκειμένου να προκαλέσει το ενδιαφέρον- καθώς τέτοιες εικόνες δεν είναι δυνατόν να περάσουν απαρατήρητες. Ωστόσο, πέρα από τη δραματικότητα σαν συναίσθημα των αναγνωστών, προκαλείται επίσης, η κυκλοφορία και η διάδοση της εφημερίδας- κάτι που μάλλον ενδιαφέρει περισσότερο τους συντάκτες της..

Ακόμη, μέσα από τις φωτογραφίες η αναπαράσταση των μετακινούμενων πληθυσμών γίνεται με τρόπο ασυναίσθητο βάση της εδραιωμένης δυτικοκεντρικήςαντίληψης για την έννοια του χώρου . Στη δυτική αντίληψη ο χώρος ανήκει σε κάποιον από γενιά σε γενιά και εδραιώνεται μέσα από τα έθιμα και τη κληρονομιά τους. Καθώς, αντικρίζουμε αυτές τις εικόνες, μέσα μας σπάει ο συνδετικός κρίκος που περιλαμβάνει τη καταγωγή- έθιμα- συνέχεια, την αντίληψη μας για την ενότητα του έθνους κράτους και σαν αποτέλεσμα οι άνθρωποι της φωτογραφίας εκτός ότι κουβαλάνε τον εκνευριστικό για αυτούς φαντάζομαι οίκτο που νοιώθουμε κοιτάζοντας τέτοιες φωτογραφίες, παρουσιάζονται πάλι σαν τους άλλους, αυτούς που ανήκουν σε μια διαλυμένη ενότητα, οι άγριοι που δεν μπορούν να συμβιώσουν και να ανήκουν κάπου.

Ένα άλλο θέμα, στο οποίο εστιάζει περισσότερο η εφημερίδα, αφορά τον ρόλο του ΟΗΕ και τη προσπάθεια του να συμβάλλει σε μια ειρηνική επίλυση των διαφορών στο εσωτερικό του Κονγκό. Οι δυνάμεις του ΟΗΕ παρουσιάζονται στο συγκεκριμένο άρθρο ανίσχυρες και ανίκανες να επιτελέσουν το καθήκον τους καθώς μάλιστα ένας Ισπανός στρατηγός , ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη διατήρηση της ειρηνευτικής αποστολής παραιτήθηκε. Ο ΟΗΕ παρουσιάζεται αδύναμος να επιτελέσει το καθήκον του ενώ όπως αναφέρεται στο άρθρο ακτιβιστές από το Κονγκό προενέβησανσε διαδήλωση κατά του οργανισμού, ο οποίος έληξε με βίαιες συγκρούσεις και λιθοβολισμούς αυτοκινήτων του ΟΗΕ ενώ υπάρχουν πιθανές αναφορές δολοφονίας δύο διαμαρτυρόμενων από τον οργανισμό. Ο ΟΗΕ, θα μπορούσαμε να πούμε, πως αντιπροσωπεύει τα δυτικά κράτη και τη εμπλοκή τους σε αυτό το ζήτημα και παρ' όλου που δεν προσπαθεί το άρθρο να καλύψει τις αδυναμίες να φέρει εις πέρας το έργο του , καταλαβαίνουμε πως αν γινόταν να μοιράσουμε ρόλους σε αυτή την ιστορία ο ΟΗΕ θα παρουσιαζόταν με όλη την αίγλη της δυτικής ανωτερότητας, ως ο σωτήρας των άλλων, των ξένων, των κατώτερων. Βέβαια, παρουσιάζεται τελικά ανίσχυρος καθώς δεν αποκρύπτεται από την εφημερίδα πως ο πληθυσμός είναι εξαγριωμένος με την ανικανότητα του αλλά τελικά, μέσα από τη διαδήλωση των ακτιβιστών εξισορροπούνται θα λέγαμε για άλλη μια φορά οι ρόλοι περί ανωτερότητας- κατωτερότητας, της δύσης από τη μια και των "άλλων" από την άλλη, καθώς οι διαδηλωτές παρουσιάζονται βίαιοι, ενώ η έρευνα για τις απώλειες δύο ακτιβιστών από τον οργανισμό διατυπώνεται στην εφημερίδα ως "unconfirmed", δηλαδή η πληροφορία δεν είναι σίγουρα επιβεβαιωμένη.

Βέβαια, σε αυτό το άρθρο γράφει και ανταποκριτής από το Ναΐρόμπι, της Κένιας και θα μπορούσαμε να πούμε πως με αυτό τον τρόπο υπάρχει κάποια πολυφωνία, καθώς ο δημοσιογράφος καταγράφει "εκ των έσω". Ωστόσο, θα πρέπει να διερωτηθούμε κατά πόσο, οι πληροφορίες είναι αντικειμενικές και κατά πόσο φιλτράρονται από τη κυρίαρχη εξουσία που καθορίζει κάθε λόγο- και τον δημοσιογραφικό.

Στο άρθρο της ηλεκτρονικής εφημερίδας, Financial Timesπαρουσιάζονται παρόμοια τα γεγονότα αποδίδοντας τα αίτια σε εσωτερικές διαμάχες, παρουσιάζοντας για άλλη μια φορά τον αιμοδιψή στρατηγό Nkunda ο οποίος θεωρείται πως συνεργάζεται με τη Ρουάντα εναντίον του Κονγκό, κατά τα λεγόμενα του υπουργού των εξωτερικών του Κονγκό. Επίσης, στο άρθρο, αναφέρεται η αποστολή των απεσταλμένων από Αγγλία και Γαλλία ώστε να βοηθήσουν να εξισορροπηθεί η κατάσταση της κρίσης. Για άλλη μια φορά αυτό μας παραπέμπει στη διανομή ρόλων που ανέφερα παραπάνω.

Αυτό που είναι σημαντικό και στις δύο εφημερίδες είναι το γεγονός πως αποδίδουν την ευθύνη της κρίσης αποκλειστικά στις φυλές, ενώ οι απεσταλμένοι (Γάλλοι και Άγγλοι) παρουσιάζονται σαν σωτήρες που θα δώσουν τη λύση, παραβλέποντας το γεγονός πως οι σημερινές συνθήκες δεν είναι ξαφνικές απόρροιές των σημερινών διαμαχών αλλά έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης και δυτικά κράτη για αυτή τη κατάσταση. Ιστορικά, η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων του Κονγκό, γινόταν τη περίοδο της αποικιοκρατίας από το Βέλγιο ενώ όταν ο Καμπυλά ανέτρεψε τη δικτατορία του Μομπότου με τη βοήθεια της Ουγκάντα και της Ρουάντας, τότε ο στρατός των συμμάχων δεν αποσύρθηκε αλλά εδραιώθηκε και σιγά σιγά άρχισε να απομυζεί τον πλούτο του Κονγκό. Πίσω από τη Ρουάντα και την Ουγκάντα, κρύβονται οι δυνάμεις της Αμερικής και της Αγγλίας οι οποίες τους στήριζαν οικονομικά και πολιτικά προκειμένου να εξασφαλίσουν πρόσβαση στον πλούτο του Κονγκό. Έτσι, γίνεται κατανοητό πως ο πόλεμος και όλες οι συνέπειες του ανακυκλώνονται συνεχώς μέσα σε ένα πλαίσιο συμφερόντων που ξεκινά από τα κυρίαρχα πιόνια, την Αμερική και την Αγγλία, εξαπλώνεται στη Ρουάντα και καταλήγει μέχρι τη φιγούρα του αιμοδιψή στρατηγού Nkunda...

Ακόμα, σχετικά με το βίντεο αποκαλύπτεται ο πλούτος του Κονγκό μέσα από τα ορυχεία στο Κίεβο που παράγουν ορυκτά, ένα από τα πιο σημαντικά αποτελεί το κολτάν, το οποίο χρησιμοποιείται για τη κατασκευή κινητών και υπολογιστών. Οι πολυεθνικές εξαγοράζουν άμεσα τα ορυχεία που ελέγχουν οι τοπικές πολιτοφυλακές - από αυτό καταλαβαίνουμε την εκμετάλλευση των πόρων του Κονγκό από τη δύση που προαναφέραμε. Βέβαια, είναι γνωστό πως η Αφρική χρησιμοποιήθηκε κατά την αποικιοκρατία με παρόμοιους τρόπους και πολλά μέρη της έχουν αποζυμηθεί μέσω δυτικών ενεργειών, μια και η έννοια του κέρδους αποτελεί δική τους εφεύρεση.

Τέλος, παραθέτω τη παραπάνω φωτογραφία, καθώς θεωρώ πως αυτή η αυθόρμητη πόζα περιλαμβάνει όλα τα παραπάνω χωρίς να χρειάζεται να πούμε τίποτα περισσότερο. Τα πιο αθώα μάτια αντιμετωπίζουν τέτοιες καταστάσεις καθημερινά ενώ όσοι εμπλέκονται και έχουν στα χέρια τους τις εξουσίες καθορίζουν τα πάντα αδιαφορώντας για θανάτους των αμάχων και τους πληθυσμούς που δεν έχουν που να μείνουν στοχεύοντας αποκλειστικά στο κέρδος και στη δική τους ευημερία. Οι ίδιοι κατευθύνουν πολλές φορές τα ΜΜΕ προσπαθώντας να υπνωτίζουν συχνά τη μάζα τυπώνοντας διαρκώς παραποιημένες πληροφορίες ανάλογα με όσα επιδιώκουν. Έτσι, τα ζητήματα εξουσίας είναι πολύ σημαντικά ώστε να κατανοήσουμε αμερόληπτα τις συνθήκες πολέμου στο συγκεκριμένο θέμα αλλά και γενικότερα. Δυστυχώς, της περισσότερες φορές η μειονότητα δεν μπορεί να αρθρώσει λόγο μπροστά στην κυρίαρχη εξουσία και συχνά εκφράζεται μέσα από απεικονίσεις όπως οι παραπάνω φωτογραφίες και παρουσιάζεται διαρκώς θυματοποιημένη. Ωστόσο, όσο και αν επιφυλάσσομαι σχετικά με τη δραματικότητα των φωτογραφιών, θεωρώ πως η συγκεκριμένη κατέχει ένα όπλο πιο σημαντικό από αυτό της κάθε εξουσίας, καθώς απευθύνεται κατευθείαν στη καρδιά μας- και ίσως αυτό να είναι αρκετό για να ανατρέψει κάθε είδους εξουσίας, ακόμα και την πιο ισχυρή...